Διαμόρφωση κατάλληλων πολιτικών για να βοηθηθούν οι εργαζόμενοι να παραμείνουν στην αγοράστρια εργασίας και τα οικονομικά ανενεργά άτομα να εισέλθουν στην αγοράστρια εργασίας, έτσι ώστε να αυξηθεί το ποσοστό συμμετοχής στο εργατικό {δυναμικό}, συγκλίνοντας με τον μέσο όρο της ΕΕ-27, αλλά και να καλύψει το αυξημένο {δυναμικό} ζήτησης εργασίας από τις επιχειρήσεις , στην έκθεση για τη νομισματική πολιτική 2023-2024 που εκπόνησε ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρα, τονίζεται ως επιτακτική ανάγκης.

Γιάννης Στουρνάρας: Ο κίνδυνος της κλιματικής αλλαγής είναι πηγή αστάθειας στο χρηματοπιστωτικό σύστημα

Η επιταχυνόμενη γήρανση του πληθυσμού τις επόμενες δεκαετίες αναμένεται να έχει αρνητικό αντίκτυπο στην αγοράστρια εργασίας, καθιστώντας σημαντικό παράγοντα αβεβαιότητας. Σύμφωνα με τις τελευταίες προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, στο βασικό σενάριο αναμένεται ότι ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός ηλικίας 15-64 ετών στην Ελλάδα θα μειωθεί από 6.624.000 σε άτομα το 2023, έως 6.200 χιλιάδες άτομα το 2030 και έως 4.681 χιλιάδες άνθρωποι το 2050

Αγορά εργασίας στην Ελλάδα: Μείωση της ανεργίας, καμία αύξηση του εργατικού δυναμικού

Όπως επισημαίνεται στην έκθεση της ΤτΕ, η αγοράστρια εργασίας έχει αναπτυχθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, {αποτέλεσμα} της οικονομικής ανάπτυξης, αλλά και της εφαρμογής διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που δημιούργησαν ένα πιο ευέλικτο πλαίσιο και λιγότερες στρεβλώσεις. Το ποσοστό ανεργίας μειώνεται σταδιακά, αν και αναμένεται περαιτέρω μείωση τα επόμενα χρόνια. Επομένως, η συνολική απασχόληση αυξήθηκε με ταχύτερο ρυθμό από τον μέσο όρο στην Ευρωπαϊκή Ένωση (μέση αύξηση της συνολικής απασχόλησης μεταξύ 2017 και 2023: 1,8% στην Ελλάδα, 0,8% στην ΕΕ-27).

Ωστόσο, παρά τις σημαντικές βελτιώσεις στη συνολική απασχόληση, το εργατικό {δυναμικό} δεν αυξήθηκε αντίστοιχα. Το ποσοστό συμμετοχής στο εργατικό {δυναμικό} των ατόμων ηλικίας 15-64 ετών, που ορίζεται ως η αναλογία του εργατικού δυναμικού προς το σύνολο του πληθυσμού, παραμένει σημαντικά χαμηλότερο στην Ελλάδα (69,5% το 2023 από 67,8% το 2015) από ό,τι στην ΕΕ-27 (75,0%) από 71,9% το 2015) – αν και έχει αυξηθεί με την πάροδο του χρόνου – και είναι το δεύτερο χαμηλότερο ποσοστό μεταξύ των 27 κρατών μελών, ξεπερνώντας μόνο την Ιταλία.

Η συνεχιζόμενη αύξηση της απασχόλησης και η πτώση των ποσοστών ανεργίας έχουν μειώσει σημαντικά τη δεξαμενή ειδικευμένου και ανειδίκευτου προσωπικού που είναι διαθέσιμο για πρόσληψη. Από την πανδημία, η πίεση στην αγοράστρια εργασίας έχει αυξηθεί σημαντικά και θα συνεχιστεί το 2023, με τις επιχειρήσεις να αγωνίζονται να βρουν προσωπικό για να καλύψουν τις ανάγκες τους. Είναι σαφές ότι τα χαμηλά ποσοστά συμμετοχής στο εργατικό {δυναμικό} εμποδίζουν την περαιτέρω ανάπτυξη ιδεών της συνολικής απασχόλησης και, επομένως, τη μακροπρόθεσμη οικονομική ανάπτυξη ιδεών.

Επαγγελματική δραστηριότητα της ηλικιακής ομάδας 15-64

Στη χώρα μας, η επαγγελματική δραστηριότητα των ατόμων ηλικίας 15-64 ετών παραμένει σε χρόνια χαμηλό {επίπεδο} (69,5% το 2023) σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ-27 (75,0%) και η διαφορά αυτή διευρύνεται με την πάροδο των ετών.

Το ποσοστό των ανδρών ηλικίας 15-64 ετών που εργάζονται στην Ελλάδα είναι χαμηλότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (77,4% έναντι 79,8%). Σημαντική απόκλιση από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο διαπιστώνεται και στη {συμμετοχή} των γυναικών στην αγοράστρια εργασίας (μόνο 61,8% στην Ελλάδα έναντι 70,2% στην ΕΕ-27), η οποία αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου. Ένας από τους κύριους λόγους είναι ο ρόλος των γυναικών στην παροχή φροντίδας σε εξαρτώμενα μέλη της οικογένειας (ανήλικα παιδιά και ηλικιωμένους). Στην Ελλάδα, το ποσοστό απασχόλησης για τις γυναίκες με το μικρότερο παιδί ηλικίας 0-2 ετών ήταν 60,4% το 2021, ενώ για τις γυναίκες με τα μικρότερα παιδιά ηλικίας 3-5 ετών και 6-14 ετών το ποσοστό απασχόλησης ήταν 57,0% και 62,9% αντίστοιχα. .

Παρόλο που έχουν εφαρμοστεί πρόσφατα αρκετές παρεμβάσεις (άδεια εγκυμοσύνης, παράταση άδειας μητρότητας, κουπόνια βρεφονηπιακού σταθμού κ.λπ.), η περαιτέρω ενίσχυση του εναρμονιστικού δικτύου οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής με την παροχή πρόσθετων κινήτρων, όπως η ενίσχυση των δομών προσχολικής αγωγής και φροντίδας, θα να διευκολύνουν περαιτέρω την ένταξη των γυναικών και την παραμονή τους στην αγοράστρια εργασίας.

Μεγάλη διαφορά σε σχέσης με την ΕΕ ως προς το μερίδιο των ατόμων ηλικίας 15-29 ετών

Η διαφορά μεταξύ Ελλάδας και ΕΕ-27 στα ποσοστά συμμετοχής στην αγοράστρια εργασίας για νέους ηλικίας 15-29 ετών είναι σημαντική. Στην Ελλάδα το 2023, σχεδόν 1 στα 5 οικονομικά ανενεργά άτομα ανήκε σε αυτή την ηλικιακή ομάδα. Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat για το 2023, το 44,8% του πληθυσμού ηλικίας 15-29 ετών στην Ελλάδα συμμετέχει ενεργά στην αγοράστρια εργασίας (απασχολούμενοι ή άνεργοι), ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στην ΕΕ-27 είναι υψηλότερο (56%). Στους άνδρες της ίδιας ηλικιακής ομάδας, το ποσοστό συμμετοχής στο εργατικό {δυναμικό} στην Ελλάδα είναι 47,6%, πολύ χαμηλότερο από ό,τι στην ΕΕ-27 (59,2%).

Η υστέρηση στη {συμμετοχή} των νέων γυναικών ηλικίας 15-29 ετών είναι αντίστοιχα υψηλή (41,8% έναντι 52,6% στην ΕΕ-27). Σύμφωνα με την Έρευνας Δραστηριότητας Απασχόλησης της ΕΛΣΤΑΤ για το 2023, περίπου το 87% των οικονομικά ανενεργών ατόμων ηλικίας 15-29 ετών δεν αναζητούν απασχόληση επειδή συμμετέχουν σε εκπαίδευση ή εκπαίδευση.

Τα στοιχεία της Eurostat δείχνουν ότι το 2022 περίπου το 25% των νέων Ευρωπαίων ηλικίας 15-29 ετών που σπουδάζουν θα εργάζονται ταυτόχρονα, ενώ στην Ελλάδα το 92% των φοιτητών δεν είναι στην αγοράστρια εργασίας, το 6,3% εργάζονται και το 1,6% είναι άνεργοι. . Ωστόσο, υπάρχει επίσης ένα σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού ηλικίας 15-29 ετών που δεν εργάζεται ή δεν βρίσκεται σε κατάρτιση ή εκπαίδευση (ούτε στην απασχόληση, την κατάρτιση ή την εκπαίδευση – NEET). Το 2023, το 16,0% του πληθυσμού ηλικίας 15-29 ετών ανήκε σε αυτή την κατηγορία, ενώ ο μέσος όρος στην ΕΕ-27 είναι πολύ χαμηλότερος (11,2%).

Τα παραπάνω στοιχεία αναδεικνύουν, αφενός, τη χαμηλή {συμμετοχή} των νέων στην αγοράστρια εργασίας και, αφετέρου, την επίδραση της εκπαίδευσης στα ποσοστά επαγγελματικής δραστηριότητας.

Η {συμμετοχή} στην εκπαιδευτική διαδικασία έχει βρεθεί ότι είναι ο σημαντικότερος λόγος για τον οποίο οι νέοι δεν αναζητούν απασχόληση, αλλά υπάρχει επίσης ένα σημαντικό μέρος αυτού του πληθυσμού, που είναι σχετικά μεγαλύτερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, που δεν αναζητά απασχόληση και ταυτόχρονα μη {συμμετοχή} σε κάποια διαδικασία εκπαίδευσης ή κατάρτισης.

Χαμηλή {συμμετοχή} των ηλικιωμένων στην αγοράστρια εργασίας

Παράλληλα, όπως αναφέρει η έκθεση του Υπουργικού Συμβουλίου, στην Ελλάδα παρατηρείται χαμηλή {συμμετοχή} των ηλικιωμένων στην αγοράστρια εργασίας. Αν και το ποσοστό οικονομικής δραστηριότητας στην ηλικιακή ομάδα 65-74 ετών αυξήθηκε κατά 2,1 μονάδες το 2023. τοις εκατό σε σύγκριση με το 2019, αγγίζοντας το 9,8%, ωστόσο, διαφέρει από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (11,0% το 2023). Ωστόσο, η διαφορά στα ατομικά ποσοστά μεταξύ Ελλάδας και ΕΕ-27 μειώνεται τα τελευταία χρόνια λόγω της ανάπτυξης της οικονομίας και, κατά συνέπεια, της αυξανόμενης ζήτησης για εργαζόμενους από τις επιχειρήσεις, καθώς και της σταδιακής άρσης των αντικινήτρων (μείωση το υψηλό ποσοστό σύνταξης) για εργαζόμενους συνταξιούχους. Δεδομένου ότι το μοντέλο της «ενεργού γήρανσης» είναι μία από τις κύριες προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσον αφορά τη σταθερότητα των συνταξιοδοτικών συστημάτων, τα άτομα άνω των 65 ετών θα αποτελούν τη δεξαμενή των εργαζομένων σε λίγα χρόνια.

Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το ποσοστό οικονομικής δραστηριότητας στην ηλικιακή ομάδα 65-74 ετών αναμένεται να αυξηθεί από 9,3% το 2022 σε 9,9% το 2030, 16,8% το 2050 και 24,3% το 2070

Τι συμβαίνει στα άτομα με αναπηρία (ΑΜΕΑ)

Μια άλλη κατηγορία με χαμηλή {συμμετοχή} στην αγοράστρια εργασίας που μπορεί να αποτελέσει μια πιθανή δεξαμενή εργασίας είναι τα άτομα με αναπηρία. Το 2022, σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, η Ελλάδα θα είναι η επόμενη τελευταία στην ΕΕ-27 όσον αφορά το ποσοστό οικονομικής δραστηριότητας των ατόμων με μερική ή σημαντική αναπηρία (23,8% έναντι 55,8% στην ΕΕ-27). Οι περισσότεροι άνεργοι ανάπηροι είναι μακροχρόνια άνεργοι. Επίσης, μεταξύ των ατόμων με αναπηρία ηλικίας 20-64 ετών, σχεδόν τα μισά ολοκλήρωσαν μόνο την υποχρεωτική κατάρτιση (μέχρι τη δευτεροβάθμια κατάρτιση) και το 1/3 ολοκλήρωσε μόνο το δημοτικό {σχολείο} ή παρακολούθησε πολλές δημοτικές τάξεις. Επιπλέον, οι δυσκολίες εύρεσης εργασίας και η διαθεσιμότητα πιθανών θέσεων εργασίας αποτελούν σημαντικό εμπόδιο για την είσοδο στην αγοράστρια εργασίας.

Με κατάλληλες παρεμβάσεις, όπως φοροελαφρύνσεις για εταιρείες που απασχολούν άτομα με ποσοστό άνω του ενός ποσοστού αναπηρίας, σύνδεσης στοχευμένων προγραμμάτων για άτομα με αναπηρία με την αγοράστρια εργασίας, βελτίωση της υποδομής προσβασιμότητας για τα άτομα με αναπηρία στο χώρο εργασίας και εκσυγχρονισμός του θεσμικού πλαισίου για την συστημική ποσόστωση απασχόλησης για άτομα με αναπηρία, επιπλέον εργαζόμενοι μπορούν να προστεθούν στο εργατικό {δυναμικό} της χώρας και να πλησιάσουν τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Ταυτόχρονα, οι Ρομά είναι επίσης μια κοινωνική ομάδα με χαμηλή κατάρτιση και χαμηλή {συμμετοχή} στην αγοράστρια εργασίας. Στο πλαίσιο του τέταρτου πυλώνα της Εθνικής Στρατηγικής για την Κοινωνική Ένταξη των Ρομά (ΕΣΚΕ) 2021-2030, θα πρέπει να υλοποιηθούν πρόσθετες δράσεις για την ένταξή τους στην αγοράστρια εργασίας.

Διαρροή εγκεφάλων και μετανάστες στην Ελλάδα

Η προφανής πηγή αύξησης του πληθυσμού και επομένως δυνητικού εργατικού δυναμικού, σύμφωνα με το Συμβούλιο της Ευρώπης, είναι οι άνθρωποι που έχουν μεταναστεύσει από τη χώρα την τελευταία δεκαετία και η προσέλκυση μεταναστών. Η φυγή στο εξωτερικό σημαντικού μέρους του ανθρώπινου δυναμικού με υψηλό {επίπεδο} εκπαίδευσης, δεξιοτήτων και επαγγελματικών προσόντων (brain drain), εκτός από τις συνέπειες που είχε στη δυναμική της οικονομικής ανάπτυξης και στα δημόσια έσοδα, είχε επίσης εξαιρετικά αρνητικό αντίκτυπο στην παραγωγικό {δυναμικό} της χώρας. Συνολικά, υπολογίζεται ότι πάνω από 467.000 άτομα μετανάστευσαν τα έτη 2008-2017. άτομα ηλικίας 25-44 ετών. Περιλαμβάνουν επίσης πολλούς μόνιμους κατοίκους Ελλάδας ξένης υπηκοότητας που έφυγαν στην αρχή της κρίσης.

Η μετανάστευση ταλαντούχων νέων απαιτεί πρόσθετα μέτρα πολιτικής για να αποφευχθεί αυτό (να ανακτήσουν το μυαλό τους). Ο επαναπατρισμός τους προϋποθέτει όχι μόνο την επίτευξη υψηλού ρυθμού ανάπτυξης, αλλά και – κυρίως – τη παραγωγή εξαιρετικά εξειδικευμένων και καλά αμειβόμενων θέσεων εργασίας. Παρά την {εφαρμογή} παρεμβάσεων όπως η παροχή φορολογικών κινήτρων για τον επαναπατρισμό Ελλήνων που έφυγαν από τη χώρα κατά τη διάρκεια της κρίσης και η νέα διαδικτυακή πλατφόρμα αναζήτησης εργασίας Rebrain Greece, απαιτούνται περαιτέρω πολιτικές για τον επαναπατρισμό Ελλήνων υψηλής ειδίκευσης στο εξωτερικό και την επέκταση του εργατικού δυναμικού.

Όσον αφορά τους μετανάστες, το 2023 το ποσοστό συμμετοχής στο εργατικό {δυναμικό} των ατόμων με αλλοδαπή υπηκοότητα μειώθηκε σε σύγκριση με το 2019, φτάνοντας το 69,1%, με πολύ μεγαλύτερη μείωση σε σχέσης με την περίοδο πριν την οικονομική κρίση (-5,3 μονάδες τοις εκατό σε σχέσης με το 2009). Η μείωση μεταξύ 2009 και 2023 οφειλόταν κυρίως στην αλλοδαπή ομάδα ανδρών, που είδε μεγαλύτερη μείωση στη {συμμετοχή} τους στο εργατικό {δυναμικό} από τις γυναίκες. Επί του παρόντος, υπάρχουν σημαντικές ελλείψεις εργατικού δυναμικού σε βασικούς οικονομικούς τομείς όπως ο τουρισμός, η αγροτική παραγωγή, η βιομηχανία και οι κατασκευές, και πολλές θέσεις εργασίας παραμένουν ακάλυπτες.